مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی وضعیت صنعت نفت ایران در سال 2040 پرداخته است. به گزارش اگزیم نیوز بر مبنای گزارش مرکز پژوهش های مجلس، با توجه به سياستهاي جهاني در راستاي كاهش انتشار كربن و ظهور تكنولوژي هاي نوين براي استخراج نفت از منابع غيرمتعارف، كماكان ميتوان از ذخاير نفت ايران تا مدت زمان طولاني بهره برداري كرد.

بنابراين درحال حاضر مهمتر از تخمين مقادير نفت ايران، تخمين ظرفيت كشور در استخراج نفت از ذخاير است. از مجموع 98 ميدان نفتي در ايران، از سال 1913 تاكنون در حدود 72 ميليارد بشكه نفت استخراج شده است. نرخ كاهش ساليانه ميادين نفتي در ايران ـ با در نظر گرفتن تعميرات ـ 6 درصد، ميزان توليد چاه هاي جديد در سال 2016 در حدود 7/1 ميليون بشكه در روز با نرخ كاهش2/3 درصدي در سال و ميزان بهره برداري از ميادين به ازاي تزريق يك ميليون مترمكعب گاز طبيعي، در حدود چهار هزار بشكه نفت برآورد شده است.

براساس محتمل ترين سناريو، انتظار مي رود ظرفيت توليد نفت خام تا پيش از سال 2020 به چهار ميليون بشكه در روز و تا سال 2030 به 4/4 ميليون بشكه در روز برسد. همچنين انتظار مي رود درآمد ناخالص سالانه از نفت در دهه آينده به مقدار آن در سال 2012-2011 برسد كه چيزي در حدود150 ميليارد دلار بوده است. 

نتايج تحليل ها نشان داده است كه تا اواسط دهه آينده، ايران ميتواند از ذخاير توسعه نيافته براي جبران كاهش برداشت از ذخاير توسعه يافته خود استفاده كند. يعني ذخايري كه هنوز آماده بهره برداري نيستند بايد به مرحله اي برسند كه بتوان از آنها بهره برداري را آغاز كرد.

با اين حال، مشكل اصلي از بعد از اواسط دهه آينده آغاز ميشود كه حفظ نرخ توليد در همان سطح، مستلزم بهره برداري از تعداد بيشتري چاه، تزريق مقادير مصنوعي بيشتر گاز طبيعي،  ستخراج و سرمايه گذاري بيشتر در اين بخش است. بنابراين عليرغم آن كه انتظار مي رود درآمد ناخالص افزايش يابد، افزايش هزينه هاي توليد به علاوه افزايش مصرف در داخل كشور، اجازه افزايش صادرات را از سطح مشخص پس از سال 2025 نميدهد.

كل درآمد حاصل از فروش نفت در ايران در حدود 30 درصد از درآمد دولت است كه البته اين رقم در سالهاي مختلف تغييراتي دارد و بيش از 20 درصد از آن ارزش افزوده ناخالص واقعي است. به علاوه گاز در ايران نياز به تكنولوژي و سرمايه گذاري به صورت جدي دارد.

به اين منظور، دولت ايران براي جذب 150 تا 200 ميليارد دلار براي بخش بالادستي مطابق با برنامه توسعه ششم، 50 پروژه نفتي و گازي در راستاي سرمايه گذاري خارجي در عرصه بين المللي مطرح كرده كه در قالب قراردادهاي بيع متقابل كه در سال 1989 تصويب شده است، اجرا مي شود.

طبق اين قراردادها، پس از توسعه ميادين، مالكيت در نهايت به شركت ملي نفت ايران باز مي گردد و شركت خارجي نمي تواند بر ميادين نفتي مالكيت داشته باشد كه البته اصلاحاتي در اين زمينه انجام شده است. از سوي ديگر، نگرانيها در مورد شرايط آب و هوايي، سياست گذاري هايي را در راستاي كاهش انتشار كربن دي اكسيد، به همراه داشته است و بدينگونه جذابيت سوخت هاي فسيلي كاهش يافته است. در واقع توافق پاريس در راستاي محدود كردن افزايش دماي جهاني تا دو درجه سانتيگراد، تنها اجازه انتشار يك تريليون تن كربن دي اكسيد را داده است كه منجر به محدود شدن افزايش رشد تقاضاي نفت تا 6/0 درصد در سال 2030 شده است.

در حال حاضر ظرفيت پايدار براي استخراج نفت خام در حدود 7/3 ميليون بشكه در روز تخمين زده شده است. در طي دو دهه اخير، ظرفيت توليد همواره مابين 6/3 و 1/4 ميليون بشكه در روز نوسان داشته است. اگرچه صادرات نفت پس از مدت اندكي از توسعه اولين ميادين آغاز شد و تا اواسط دهه 1970 به 5/5 ميليون بشكه در روز رسيد.

با وقوع انقلاب در سال 1979 به يك ميليون بشكه در روز كاهش يافت. صادرات نفتي پس از رشد مجدد، بار ديگر در سال 2011 و 2012 به دليل تحريمها كاهش يافت.

مرکز پژوهش های مجلس در ادامه با اشاره به این که با هزينه اي در حدود 10 دلار به ازاي هر بشكه، توليد نفت در ايران نسبت به بسياري از كشورهاي دنيا كم هزينه تر است اعلام کرد توجه به اين نكته حائز اهميت است كه جبران كاهش استخراج از ميادين توسعه يافته، تنها با بهره برداري از ذخاير توسعه نيافته و ذخايري كه استخراج از آنها سختتر است، امكان پذير مي شود و لزوم استفاده از روشهايي همچون EOR را گوشزد مي كند كه هزينه هاي توليد نفت افزايش و به تبع آن سود را كاهش مي دهد.

علاوه بر اين رشد تقاضاي هيدروكربن هاي مايع در داخل كشور، مسئوليت ديگري بر دوش صنعت نفت ايران قرار مي دهد. در واقع اقتصاد ايران به شدت به هيدروكربن هاي مايع وابسته است. همان طور كه در شكل مشاهده مي شود، مصرف سوخت هاي مشتقه از نفت تا 2008 ساليانه با 60 هزار بشكه در روز افزايش داشته است كه 85/0 درصد افزايش تقاضا، به ازاي هر يك درصد افزايش فعاليت اقتصادي را بيان ميكند.

با اين حال، كل تقاضا براي فرآورده ها پس از سال 2008 ،روند نسبتاً ثابتي داشته كه به دليل محدوديت هاي شركت ملي نفت و نيز انقباض اقتصاد در سالهاي 2012 تا 2015 بوده است. در سال 1995 تا 2015، شدت مصرف نفت ايران به ازاي هر نفر، از 2/7 به 7/8 بشكه در سال افزايش يافت در حالي كه شدت مصرف نفت در اقتصاد از 7/1 به 3/1 بشكه به ازاي هر 1000 دلار توليد ناخالص داخلي، كاهش داشته است.

در سال 2014 ،نفت و گاز طبيعي به ترتيب 37 درصد و 57 درصد از نياز كشور به انرژي را تأمين كرده است. طي سالهاي 2012 تا 2015 بهره برداري از چاه ها به درستي نشان داده نشده است، زيرا توليدات به ميزان قابل توجهي كمتر از ظرفيت آنها بوده است.

درحال حاضر متوسط توليد از چاه نفتي در ايران 1500 بشكه در روز است، در حالي كه ميزان توليد در امارات 1700 ،در كويت 1600 ،در عراق 1500 و در عربستان 2900 بشكه در روز است.

در اين بخش مرکز پژوهش های مجلس به چهار عاملي كه بيشترين تأثير را روي ظرفيت توليد نفت در ايران دارند، تبيين شده است. اين چهار عامل بدين شرح هستند:

1 .كاهش ساليانه ميادين نفتي،

2 .نرخ بهره وري ازچاه ها،

3 .تغييرات موقت در ميزان بهره وري از چاه هاي جديد،

4 .ميزان نفتي كه از طريق تزريق گاز به دست مي آيد.

نتايج تحقيقات نشان داده است كه نرخ كاهش ميادين نفتي در ايران6 درصد در هر سال بوده است. اين ميزان بيانگر اين موضوع است كه در صورتي كه تزريق گاز و تعميرات چاه با همين سرعت پيش روند و هيچ چاه جديدي توليد نداشته باشد، ظرفيت توليد ساليانه 6 درصد كاهش مي يابد كه معادل با 240 هزار بشكه در روز با نرخ توليد كنوني است.

عامل دوم نرخ بهره وري از چاههاست. مطالعات نشان داده است كه بهره وري از چاه هاي تازه تأسيس در حدود 1900 بشكه در روز بوده است به طوريكه ميانگين بهره وري از كليه چاهها 1500 بشكه در روز است.

سومين عامل مهم، تغييرات نرخ توليد از چاه هاي جديد در هر سال است. نتايج نشان داده است كه در بازه زماني مابين سالهاي 1991 تا 2016 ،ميانگين توليد چاه هاي جديد در سال اول بهره برداري، از 8/3 به7/1 هزار بشكه در روز تغيير كرده است كه ساليانه چيزي در حدود2/3 درصد كاهش را نشان مي دهد.

چهارمين عامل، تأثيرات تزريق گاز در بازيابي نفت خام است. در ايران هنوز مرجعي كه بتواند به صورت دقيق مقادير نفت توليد شده با استفاده از روش تزريق را بيان كند وجود نداشته و مقادير مختلفي براي نفت توليد شده با اين روش بيان شده است.

تأثير تزريق گازهاي غيرقابل امتزاج به عواملي همچون شرايط جغرافيايي، درصد تخليه چاه، ويژگي هاي نفت خام و نسبت تزريق به توليد بستگي دارد. همانطوركه بيان شد ميزان نفت استخراج شدهدركشور به ازاي تزريق هرميليون مترمكعب گاز در حدود4000 بشكه برآورد شده است.

نتايج نشان داده است كه ظرفيت توليد نفت خام تا سال 2020 به چهار ميليون بشكه در روز ميرسد كه اين ميزان تا اواسط دهه بعد تا 4/4 ميليون بشكه رشد خواهد داشت. همچنين پيش بيني شده است كه ظرفيت توليد از ميادين بهره برداري شده كنوني، از 7/3 ميليون بشكه در روز در سال 2015 به 5/2 ميليون بشكه در روز در سال2040 كاهش يابد. ظرفيت با نرخ رشد 90 هزار بشكه اي در سال، به يك ميليون بشکه توليد روزانه از ميادين توسعه نيافته در سال 2027 خواهد رسيد، اما پس از آن با كاهش 27 هزار بشكه اي در روز، به مقدار650 هزار بشكه در روز در سال 2040 مي رسد. به نظر مي رسد از زمان كشف ذخاير جديد پس از سال 2016، بايد ده سال تا زمان بهره برداري بگذرد.

با كشف سالانه به ميزان ثابت 500 ميليون بشكه، پيش بيني مي شود سهم ذخاير كشف نشده در سال 2040 در حدود 700 هزار بشكه در روز باشد. نهايتاً، انتظار مي رود استفاده از روش تزريق در راستاي ازدياد برداشت نفت به توليد 500 هزار بشكه در روز در سال 2040 منجر شود.

همچنين مقادير بازيابي شده از طريق تزريق گاز به ميادين در سال 2040 ،به افزايش توليد نزديك به 500 هزار بشكه در روز منجر خواهد شد. درحال حاضر پيش بيني مي شود درآمد ناخالص ساليانه 16 ميليارد دلار در سال افزايش يابد تا اينكه در سال 2020 به مقدار 113 ميليارد دلار برسد. سپس در نرخ رشد آن كاهش مشهودي روي خواهد داد و درآمد حاصل از آن در سال 2026 به 150 ميليارد دلار مي رسد. پيش بيني مي شود كه اين ميزان تا سال 2040 به 220 ميليارد دلار افزايش يابد. البته بايد توجه داشت به دليل عدم قطعيت در بازار نفت ايران و آينده قيمت نفت، اين مقادير ممكن است تغيير كنند.

تا سال 2025 كليه ذخايري كه در 2016 توسعه نيافته بودند، به بهره برداري خواهند رسيد و كشفياتي كه در آينده رخ خواهد داد به عنوان ذخاير توسعه نيافته، سهم جديدي را خواهند داشت.

جمع بندي و اظهارنظر كارشناسي

از مجموع 98 ميدان نفتي در ايران، از سال 1913 تاكنون در حدود 72 ميليارد بشكه نفت استخراج شده است. با توجه به كاهش ساليانه ميادين نفتي در ايران، و كاهش توليد چاه هاي جديد، بررسي نحوه عملكرد چاه ها اهميت فراواني دارد. در راستاي افزايش بهره وري ازميادين نفتي الزم است نكات زير به دقت بررسي شوند:

ـ كاهش نرخ توليد چاههاي نفت بايد مورد توجه قرار گيرد.

ـ ظرفيت توليد از ميادين بهره برداري شده از 7/3 ميليون بشكه در روز در سال

2015 به 5/2 ميليون بشكه در روز در سال 2040 مي رسد كه اين زنگ خطري است كه با تزريق گاز و آب به چاههاي موجود از روند كاهش آن جلوگيري ميكنند.

ـ ظرفيت توليد از ميادين توسعه نيافته از 90 هزار بشكه در سال به يك ميليون بشكه در سال 2027 ميرسد، اما بعد از آن اين ظرفيت به 620 هزار بشكه در سال 2040 مي رسد كه اين امر نشانگر اهميت توجه به ميادين توسعه نيافته است.